пагадненне, невяртанне, выкарыстанне і інш.).

На жаль, на беларускім радыё пераважаюць менавіта такія рэпартажы. Яны хутчэй

нагадваюць афіцыйнае паведамленне, карэспандэнцыю. Афіцыйна-справавы стыль

найбольш прыдатны да існавання ў ім штампаў і канцылярызмаў. Рэпартажы,

створаныя ў такім стылі, здаецца, не адрозніваюцца адзін ад аднаго і гучаць

аднолькава суха і нецікава. І цяпер ветэраны, нягледзячы на сталы узрост,

прымаюць актыўны ўдзел у грамадскім жыцці. (“Радыёфакт”) Аказанне

Прэзідэнта Беларусі. (“Радыёфакт”) У рэпартажы пра трагічны лёс удзельнікаў

Вялікай Айчыннай вайны журналіст кажа: Трасцянецкі лагер з’яўляўся

самым вялікім на тэрыторыі Усходняй Еўропы. Куды прасцей і лёгка для

слыху прагучала б тая ж самая фраза ў такім афармленні: Трасцянецкі лагер

быў самым вялікім ва ўсёй Усходняй Еўропе. Калі вядецца аповяд пра

жыццё, пра лёс, то лексіка павінна быць набліжана да размоўнай, каб веяла ад

слоў журналіста шчырасцю і чалавечнасцю.

Для сінтаксісу афіцыйна-дзелавога маўлення характэрныя складаныя сказы,

дзеепрыметныя і дзеепрыслоўныя звароты, канструкцыі са складанымі злучнікамі і

адыменнымі прыназоўнікамі (у выніку таго што, нягледзячы на тое што, з

мэтай, згодна з).

Фразы ў рэпартажы павінны быць кароткія. Варта пазбягаць нагрувашчвання думак

у адной фразе. Пры вольным вусным выкладанні магчымы фразы больш

распаўсюджаныя, чым пры чытанні. Пад фразай мы разумеем семантыка-фанетычнае

адзінства, аб’яднанае прыкметай інтанацыйнай закончанасці. Патрабаванне да

невялікага аб’ему фразы абгрунтавана фактарам напружвання увагі слухача. З

мэтай разбіўкі доўгіх фраз і набліжэння тэксту да размоўнага характару можна

карыстацца некаторымі прыёмамі:

1. Вылучаць у асобныя фразы даданыя сказы, якія ўводзяцца словамі

   таму што, хаця,

прычым і інш., а таксама фразы, якія далучаюца да папярэдняй фразы пры

дапамозе злучнікаў а, і, але і г.д. пры гэтым часам бывае неабходнай

перапрацоўка фразы (перастаноўка слоў, змяненне склонавых форм, выкрэсліванне

лішніх слоў).

1. Трэба пазбягаць грувасткіх цытат, замяняючы іх пераказам у тых

   выпадках, дзе

стыль цытуемага аўтара прыкметна адрозніваецца ад агульнага стылю рэпартажу.

1. Пазбягаць трэба і залішняй колькасці фраз аднолькавага абему. Аб’ём

   неабходна

вар’іраваць, чарадаваць доўгія і кароткія фразы (кіравацца прынцыпам

разнастайнасці).

1. Не варта карыстацца аддзеяслоўнаымі назоўнікамі, калі можна

   дасягнуць больш

простай канструкцыяй з дапамогай дзеяслова. [3]

1. Трэба пазбягаць такіх словазлучэнняў, у якіх цяжка разабраць, чым у сказе

з’яўляецца назоўнік, які стаіць у родным склоне, - суб’ектам ці аб’ектам

дзеяння? У словазлучэнні крытыка пісьменніка родны склон назоўніка

пісьменніка можна зразумець як родны аб’екта. Тады гэта азначае, што нехта

крытыкуе пісьменніка. Калі ж зразумець склон як родны суб’екта, то выраз

атрымае адваротны сэнс: пісьменнік сам крытыкуе некага. [16]

1. Выдатным сродкам пыцягнуць увагу з’яўляецца прыём угадвання наперад

   заўваг,

якія могуць узнікнуць у слухачоў. Пры гэтым карыстаюцца абаротамі Вы можаце

мне запярэчыць, што... ці Вы можаце запытаць... і далей магчымае

пытанне ў форме прамога маўлення.

Яшчэ адзін спосаб прыцягнуць увагу - задаваць пытанні, на якія ж адразу будзе

дадзены адказ ці вуснамі журналіста, ці спецыяліста: На календары – зіма. З

яе надыходам мы ўсё часцей чуем словы “грып”, “лекі”, “эпідэмія”.

Паклапаціцца пра ўласнае здароўе нас прымушае зменлівы настрой прыроды.

Маразы чаргуюцца з адлігамі, і ў выніку ствараеца асяроддзе, спрыяльнае для

развіцця вірусных прастудных захворванняў. Першае месца сярод іх па традыцыі

займае грып. Што рыхтуе ён нам у гэтым годзе? Якія асаблівасці яго развіцця ў

Беларусі прагназуюць нашы медыкі? (“Радыёфакт”)

1. У тэксце трэба пазбягаць выпадковага паўтору адных і тых жа слоў і

   корней, якія

складаюць уражанне стылістычнай нядбайнасці: Зараз у нас у гасцях

маскоўскія госці. (Бел.радыё)

Прыгажосць маўлення – ў яго дакладнасці і прастаце. Дакладна і проста

гаворыць і піша той, хто мае вялікі слоўны запас і выкарыстоўвае назвы з тым

значэннем, якое замацавалася за імі ў працэсе развіцця мовы і грамадства.

Гэта асноўнае правіла словаўжывання, якое забяспечвае паразуменне тых, хто

карыстаецца літаратурнай мовай. Выбар, як і спалучэнне, заўсёды вызначаецца

не толькі задачай непасрэднай перадачы інфармацыі, але і ў нейкай меры тымі

ўмовамі, той сітуацыяй, ў якіх адбываюцца моўныя зносіны. Вуснае маўленне

дазваляе наладзіць жывы кантакт паміж тым, хто гаворыць, і тым, хто слухае. У

залежнасці ад рэакцыі субяседнікаў час размовы можна нешта ўдакладніць,

узмацніць, паўтарыць сказанае, інакш кажучы, можна адразу адрэагаваць на тое,

як успрымаюцца асобныя словы або ўсё выказванне ў цэлым.

Здараецца так, што журналіст, імкнучыся паказаць сваю адукаванасць і эрудыцыю,

трапляе ў смешнае становішча з-за няведання сапраўднага сэнсу некаторых слоў і

выразаў. Як у прымаўцы, чуў звон, а вось адкуль ён... У праграме “Радыёфакт” у

рэпартажы пра пазітыўныя дасягненні у барацьбе супраць злачыннасці журналіст

паведамляе: “За два месяцы нашы рэчыцкія пінкертоны раскрылі і

прыпынілі дзейнасць дзвюх злачынных груповак...”

Даведка: Алан Пінкертон, родам з Шатландыі, у ЗША арганізаваў вельмі

паспяховую ахоўную фірму (пачынаў з аховы рэйсавых дыліжансаў, паштовых

аўтобусаў). Паступова фірма разраслася, пра яе шмат пісаў друк. З цягам часу

працаўнікі фірмы сталі героямі дэтэктыўных бульварных раманаў, прымітыўных

серыйных выданняў кішэннага памеру і ператварыліся ў герояў кшталту агента

007 ці Васіля Іванавіча з Пецькам ды Анкай. [11]

Няведанне замежных моў прыводзіць да пашырэння таўталагічных выразаў ў

спалучэннях з запазычанымі словамі, т.зв. плеаназмаў, у якіх слова з роднай мовы

часткова паўтарае сэнс паняцця, што перадаецца замежным словам. Рэпарцёры

неаднаразова паўтараюць: сервісная служба, прэйскурант цэн, дробны петыт.

Тлумачальныя слоўнікі маглі б падказаць аўтарам таўталагічных выразаў, што

прэйскурант – гэта “даведнік, спіс цэнаў”, сервіс – “абслугоўванне”, петыт –

“малы, дробны”. Прывяду прыклады плеаназмаў, якія час ад часу сустракаюцца ў

афіцыйных рэпартажах “Радыёфакта”. Вылучанае слова – лішняе.

сетка Інтэрнэт

планы на будучыню

выпускаемая прадукцыя

кароткі брыфінг

наведаць з візітам

У мове рэпартажу дакладнасць словаўжывання набывае сілу закона. Вельмі часта

можна пачуць памылкі, звязаныя з блізкім гучаннем слоў: абагуліць

“зрабіць індывідуальнае калектыўным” і абагульніць “выказаць у агульным

палажэнні вынікі назіранняў над асобнымі фактамі”, бескарыслівы “які не

імкнецца да асабістай выгады, нажывы” і бескарысны “які не прыносіць

карысці, марны”, пераўтварыць “змяніць што-н. карэнным чынам,

перабудаваць” і ператварыць “перавесці ў другі стан, надаць зусім іншы

выгляд; ажыццявіць на справе што-н., увасобіць у чым-н. пэўным, канкрэтным”,

кантсруктыўны “які выяўляе сутнасць чаго-небудзь, істотны, важны” і

канструкцыйны “звязаны з канструкцыяй”.

У мове рэпартажу асабліва строга вытрымліваецца патрабаванне, каб слова ў

кантэксце было адназначнае. Ужыванне мнагазначнага слова з выяўленнем у тым

самым кантэксце некалькіх яго значэнняў спараджае непаразуменні.

Задача камунікатыўнасці вырашаецца станоўча, калі субяседнікі добра валодаюць

мовай, умеюць правільна і дакладна выказваць свае думкі. Але недастаткова

толькі перадаваць думкі, неабходна выражаць іх прыгожа, вобразна, яскрава.

Мова – гэта своеасаблівая “візітная картка” чалавека. Па тым, што і як ён

гаворыць, мы мяркуем пра яго культурны ўзровень, эрудыцыю, выхаванне. Мова

з’яўляеца паказчыкам інтэлігентнасці, бо ў ёй выяўляецца ступень далучанасці

асобы да здабыткаў сусветнай культуры. [17]

Дакладнасць забяспечваецца добрым веданнем прадмета маўлення, аўтарскім

кантролем за прымяненнем слова ці фразеалагізма. Гэта – пазамоўныя

(экстралінгвістычныя) умовы дакладнасці. Да лінгвістычных умоў, якія

садзейнічаюць стварэнню дакладнасці, адносяцца:

• веданне сінінімічных магчымасцей мовы і ўменне выбраць з

  сінінімічнага рада

найбольш дакладнае для данага выпадку слова;

• веданне і дакладнае размежаванне полісеміі;
• уменне

  размяжоўваць паронімы і амонімы. [8]

Галоўным выяўленчым сродкам радыёрэпартажу з’яўляецца жывое слова. Яно

перадае думкі і эмоцыі аўтара. Змена маўленчых плыняў, выступленне ля

мікрафону розных людзей, змена роляў, рытму складаюць поліфанію рэпартажу.

Тут дарэчы будуць асацыяцыі, кантрасты, метафары. Цяжкасць работы над

рэпартажам заключаецца ў тым, што журналісту трэба пастаянна знаходзіць

вобразныя словы, дакладныя эпітэты і параўнанні, падкрэсліваць характэрныя

дэталі. Вялікая роля імправізацыі.

Перыфразы-характарыстыкі у мове публіцыстыкі выконваюць розныя семантычна-

стылістычныя задачы. Некаторыя перыфразы лаканічна і дакладна раскрываюць

сутнасць з’явы і тым самым даюць ёй грамадскую або эстэтычную ацэнку.

Перыфраза – найчасцей вынік індывідуальна-мастацкага бачання свету. У людзей

з багатым жыццёвым вопытам, арыгінальным і глыбокім мысленнем яна

адлюстроўвае складанасць узаемаадносін паміж рознымі з’явамі рэчаіснасці.

Перыфразы структурна арганізуюцца на сінтаксічнай аснове, звычайна гэта

словазлучэнні. Свабодныя словазлучэнні абазначаюць прадметы і іх прыметы,

дзеянні і іх аб’екты раздзельна, а перыфразы, маючы тую самую структуру,

семантычна непадзельныя і называюць з’явы жыцця ўсім слоўным комплексам. Гэта

добра відаць, калі параўнаць свабодныя і генетычна звязаныя з імі

перыфрастычныя словазлучэнні, адрозніць якія можна толькі ў кантэксце. Такім

чынам, перыфраза ўзнікае ў працэсе моўных адносін і характарызуецца

паасобнасцю афармлення – мае мадэль свабоднага словазлучэння. Перыфразу мы

пачуем у размове, калі нехта замест радзіма скажа прадзедаў зямля, замест

унук – сыныў сын. [9]

Перыфраза не толькі называе з’яву жыцця, яна адначасова і характарызуе яе: зямля

Заслонава, Купалы, Якуба Коласа зямля – гэта і Беларусь-партызанка, і тая

Беларусь, якая дала свету нямала таленавітых людзей; крылатая мудрасць народа –

вусна-паэтычныя творы, што перадаюцца з пакалення ў пакаленне як здабыткі

духоўнай культуры народа. Нямала перыфраз сталі традыцыйнымі. Беларускім

шоўкам называюць лён, другім хлебам – бульбу, беларускім морам

– возера Нарач, блакітным палівам – газ. Традыцыйныя перыфразы

зразумелыя і без канэксту.

Перыфраза паводле сваёй структуры менш эканомная, чым асобнае слова. І калі б

у яе значэнні не было нічога новага ў параўннні са значэннем і адценнем

значэнняў аднаслоўнай назвы, утварэнне і ўжыванне перыфразы было б мала

апраўданае: няма патрэбы ўжываць цэлае словазлучэнне, калі тое самае можна

выказаць адным словам. Перавага перыфразы над звычайным словам у тым, што яна

не толькі называе пэўную з’яву, але і адразу характарызуе яе праз апісанне

прымет, уласцівасцей. У перыфразах аўтары не проста занатоўваюць тое, што

назіраюць у жыцці, а, скарыстаўшы зрокавае падабенства, сходнасць,

набліжанасць слыхавых адчуванняў, спецыяльна паварочваюць прадмет, з’яву да

слухача той гранню, якая дапамагае надаць малюнку адчувальную відавочнасць і

дазваляе падтрымаць пэўны настрой апісання.

Здольнасць перыфразы даваць ацэнку журналісты часта выкарыстоўваюць пры

замене ўласных назваў. Як вядома, уласнае імя не перадае ніякіх эмоцый,

экспрэсій, не характарызуе прадмет ці асобу. У працэсе маўлення ўласнае імя

выконвае толькі намінатыўную функцыю. Перыфраза ж адразу і называе, і

характрызуе. Калі, напрыклад, у хроніцы часопіса “Маладосць” мы чытаем пра

краіну старых традыцый – Англію, то заўважаем характарыстычную функцыю

перыфраз. [9]

Пачуўчы ад некага таямнічае слова Пенаты, беларускія журналісты сканструявалі

замест выразу вярнуцца дадому сінонім вярнуцца у родныя Пенаты.

Магчыма, гэта была бяздумная пазыка ў расійскіх калегаў, магчыма, паўплывала

асацыяцыя з беларускім “родныя хаты”. Але такі выраз можна пачуць сёння на

радыё і прачытаць у газетах.

Даведка: Пенаты, паводле старажытнарымскай міфалогіі, - хатнія сямейныя

бажкі, якія ахоўвалі жытло, гаспадарку, сямейныя запасы і скарбы пад зычлівым

Страницы: 1, 2, 3, 4, 5, 6