оєпандар бас штректердi» де»гейiне дейiн терендетiлiп сол горизонтта оєпан

тј»iрегiнлегi камералар єазылып транспорт жёне вентиляция квершла№тары

ѕ»гiлiнедi. Осы кјрсетiлген квершлагтардан ёр-бiр пласталарда басты

штректер єазылып олардан панель бремсбергтерi та№ы басєа панель iшiндегi

дайындыє жѕмыстар басталады. Аралыєтары жаєын кјмiр єабаттыры.

Бѕиiрд жыныстарыны» тЅраєтыл№ы осал /єѕлама бѕрыштары кјрсетiлген

шамада болса аралыєтары жаєын кјмiр єабаттары тiк оєпан дар оєпан

тјре»iрегiндегi камералар де»гейiне 1"теренделедi. Шахта алабасын этаж

ёдiсiмен дайында№анды кѕрделi бремсберг 2"пен кѕрделi уклон 3"ходкаларымен

берiк жыныс арасында жарал№ан кјмiр єабатыны» бойынмен.

¶»гiленедi ал те» жа№адайда єор№аушы кен дi»гегiндегi кјмiр шы№ынын

азайту ѕшiн, ѕн, гiлердi тјменгi кјмiр єабатымен ѕ»гiлейдi. Бремесберг пен

уклон дарды кјмiрмен жанасты у»гiлеген дѕрыс. Тарнспорт штрегiнi» бойлайтын

белгiынен бетi ашылма№ан пластар№ан пласталар№а 4"пен 5"этаж квершлагтары

ѕ»гiленедi. Осы ёдiсте кѕрделi бремсберг пен уклон 3'екi кјмiр єабаттында

орындалатын жЅмыстарды бiрден єамтамасыз етедi. Шахта алабасы панель

ёдiсiмен дайындалса№ында кјрсетiлген дайындыє тёсiлдерi ёрбiр панельде

єолдынылады, жёне квершлагтар ёр-бiр яруста штректерiн тѕiстiрiп отырады.

Атал№ан квершлагтарды ярус квершлагтары деп атагады. Кјрсетiлген ашу

тёртiбi жазыє кјмiр єабаттырында єолданса е»кей єазбаларды» жалпы ѕзынды№ы

єысєар№анымен этаж /ярус/ сайын квершлаг јткiзуiн талап етедi. Кјрсетiлген

ашушы тёрiбiдара горизонтты тѕрiне жатады. Кјп горизонтты ашушы тёртiбi

ѕлгiсiдегi єабатты тiк пласталарды этажды квершлагтармен ашып ёр-бiр этажда

оєпан тј»iрегiндегi камераларды єЅр№анды атау№а болады. /1.16сур/ єабатты

тiк пласталарды тiк оєпандармен этажды квершлагтармен ашєанын кјрсетiп тЅр.

1-шi этажды єостiк оєпанмен жёне этажды єос квершлагпен 1-транспорт, 2-

вениляция квершлагтары 1-шi арєылы ашєан этажды» кен єорын єазып жатєанда

оєпандар 2-шi этажды» транспорт горизонтына дейiн терендетiледi. Шахтаны»

ѕстiнгi шек арасында тазу тѕнбаны» єалынды№ы жЅєа болса 1-шi этажда№ы

вентиляция ластын№ан ауаны шахтыдан шы№ару ѕшiн квершлаг орынына вентиляция

шурфын ѕ»гiлейдi.

Этажды квершлаг ёдiсiмен єабаттас кјмiр пласталардын ашу е» басты

тиiмдi жерi єазып тиелген кен бiраз белеске дейiн жазыє ѕ»гiлермен тасу№а

болады. Осы№ан єоса жа»а горизонт ашылып жатєан мезгiлiнде ає техниканы»

прогрессивтi тѕрiмен жабдыєталуына мѕмкiндiк ада алады. Пласталарды» єоры

бiрден емса ёр мезгiлде таусылуына байланысты шахта єос, кейдi оданда кјп

горизонтын бiрден пайдалну№а мёжбѕр болады. Пласталарды» єЅлама бѕрышы 10є

кем болса квершлагтар јте ѕзын байланысты єаз№ан кендi тасу, кеншiлердi»

єатнасу ѕшiн пласталар гезенк арєилы єосылады /кѕрделi не болмаса этажды

тѕрiмен/. /1.17,а сур/ шахта алабасын 1 мен 2 деп атал№ан тiк опандар

тјмергi кјмiр єабаттына єондырылып жо№ар№ы кјмiр єабаттыры кѕрдiлi

гезенгепен ашылып тЅр№аны кјрсетiлген. Оєпандарды» тјменгi кјмiр єабаттын

єыйып јткен жерiнде не оладан темендеу белгiден оєпан тј»iрiндегi камералар

3 єЅрылады. Жо№ар№ы кјмiр єабаттымен тјменгi оєпан тј»iрегiнделi

камераларды» тѕсынан тiк гезенк 4 пен єосылады. Екi кјмiр єабаттыны»

екеуiндеде гезенк ма»айында вагонетка алмасттру процессi орындау ѕшiн

тиiстi жол салынады. Осыдан кейiн ёр кјмiр єабаттыны» он бойында шахта

алабасын этажды ёдiсiмен дайында№анда тиiстi кѕрделi бресберг 6 мен 7

ходоктерi ѕ»гiленедi. Тјменгi пласталан єазып алын№ан кјмiр жо№аргы

пластаны» бас транспорт штрегiмен кѕрделi гезенк 4 жеткiзiлiп тјменгi

пласта№ы оєпан тј»iрегiндегi камералар№а жеткiзiледi.

Кјршi кјмiр єабаттырын кѕрделi гезенк пен ашу тёсiлi ашушы ѕ»гiлердi»

Ѕзынды№ын ѕнемдейдi. Кјмiр єабаттырын осылайша ашу тёртiбi жер астында№ы

транспорт жЅмысымен ауа ауыстыру iсiн єиындату№а соєтырады. /1.17,а сур/

бремсберг алабасындагы ауа ауыстру схемасы кјрсетiлген. Пайдала№ан ауа жер

бертiне шурф 8 арєылы ауыстырылып тЅрады. Кѕрделi гезенк пен єатты жыныс

iшiне бiткен арасы тiгiнер 20м асатын жазыє кјмiр єабаттырын ашады, ете

жазыє, жаєын бiткен кјмiр єабаттырын тiк оєпан жёне этажды гезенк

тёртiбiмен ашады. /1.17, б сур/ шахта алабасына» этаж ёдiсiмен дайындал№ан

ашушы тёртiбi кјрсетiлген. Тiк оєпандар тјменгi пластєа дейiн жѕргiзiлiп

оєпан тј»iрiндегi 1 камераларды ѕ»гiлейдi. Оєпан те»iрiгiндегi камералардан

тјменгi єабат кјмiр бойымен штрек 2' етiп одан јрге єарай кѕрделi бремсберг

3; ал ылдый№а єарай кѕрделi уклон 4' ходоктерiмен ѕ»гiленiп, солардан

тјменгi пласты» этаж штректерi ѕ»гiлене бастайды. Кјрсетiлген штректерден

жо№ар№ы кјмiр єабаттына этаж гезенктерi єазылады / кјмiр тѕсiретiн 5' жёне

ветиляция 6'/. Кѕрделi бремсберг 3' пен кѕрделi уклон 4' екi кјмiр

єабаттыны» жѕмысын єамтамасыз етедi. Бiрiншi этажда№ы шахта вентиляция

схемасы, пайдала№ан ауаны» адам жѕретiн ходок арєылы орталыє вентиляция

оєпанына жеткiзiлiп тЅр№ан схемасы арєылы кјрсетiлген. Шахтаны» кен

алабасын панель ёдiсiмен дайында№анда гезенктер ярус штректерiнi» арасынан

јтедi. Сондыєтан ондай гезенктi ярус гезенкi деп атайды.

Этаж гезенкiмен кјмiр єабаттырын єосу ёдiстерiмi» Ѕтымдыл№ы этажды

квершлаг ёдiстерiнi» ѕтыдылы№ы мен бiр ы»№ай. БЅл системаны» Ѕтылатын

жа№дайына материал, єондыр№ыларды жогаргы кјмiр єабаттырына жеткiзiп беруi

мен єатар адам єатнастарыны» єыйындауы жатады. Алшає бiткен єЅлама бѕрышы

8є дейнгi кјмiр єабаттыры тiк оєпан арєылы ёр-бiр пласталарды дербес жѕмыс

горизонтын уйстастарып ашєан Ѕтымды болады, /1.17,в сур/. °р пласт јз

алдына iске єосылады. °р пласт бойынша јз алдына оєпан тј»iрiндегi

камералар 1, кѕрделi бремсберг 2 жёне кѕрделi уклон ходоктарымен

дайындалады. Атал№ан ашушы тёртiпбен єос кјмiр єабаттынан артыє ашу№а

болмайды, жёне бас оєпанiшiнде екi жѕк кјтеретiк єондыр№ы орнатылу№ады

тлiстi.

1.8.3. Тѕйдектi ашушы системасы кен геология жаратылысылары.

Кѕрделi шахта алабасы бiрлестiрiп ашу ѕшiн жо№ар№ы кјрсетiлген ёдiстер

єиыстырылып єолданылады. Мѕндай жа№дайда ашушы системанын тѕйдектiлi атйды.

1.18,а суретiнде єЅлама бѕрышы 15-18є дейiн бiткен 3 пластаны

тѕйдектiлi системасымен ашу жолы кјрсетiлген. Екi тјменгi пласт жанаса

бiткен,ал 3-шiсi єашыє жарал№ан. Жанаса бiткен пласталарды тiк оєпанмен

этажды квершлагтармен, ал жо№ар№ы алшан жатєан пласт-кѕрделi квершлагпен.

Ал тым кјнiле бiткен пласталарды бiрлестiрiп ашу ѕшiн жанаса бiткендерiн

этажды квершлаг орнына этажды гезенк 2 ал кѕрделi квершлагты» орнына-

кѕрделi гезенк 1 пайдала№андЅрыс /1.18, б сур/ /1.18,в сур/ бѕктелiп жатєан

3 пластаны ашу кјрсетiлген.

1.18 сур туйдектi ашушы системалары а-жазыє кјмiр єабаттыры (екшi

жаєын, ѕшiншi алшає( этажды жёне кѕрделi квершлагтар; б-ѕш неазыє бiнен

кјмiр єабатты (екеѕi жаєын, жёне ѕшiншiсi алшає) этажды жёне кѕрделi

геденк; в-єЅлама бЅрыша тЅраєсыз кјмiр єабаттыры.

1.8.4. Штольнямен кен ашу ёдiсi.

Таулы жерде кен орнын штольямен ишєан тиiстiле. Кјмiр єабаттыны»

жаратылысына байланысты штольня кеннi» јн бойымен, не болмаса кен тасуда

женiлдi тЅгызу ѕшiн жёне шахтыiшiкен шыєєан су штольняны» ауызына а№уына

штольняны 0,003-0,006 е»кiш јтедi. Штольня јтетiн жер танда№анда

ескерiлетiн факт-орлар: Кен єорыны» е» мол тЅсынан; штольняны» ауызы

шы№атын тѕста, тау, єар кјшкiнi, опырылып єЅлайтын мѕмкiшiлiгi болмау№а

тиiстi, јзiн суы тасы№анда штольняны су басып єалмау жа№дайы, жер бетiндегi

єЅрылыстарды орналастыр№анда жер тегiстеу жЅмыстарыны» аздау болатын жа№ы,

штольнямен жербетiндегi транспорт, темiр жол єатынасыны» сенiмдi болуы.

Штольняны» жо№ар№ы жаєтавы кен єоры таусылатын жа№дайда тјменгi кјлбеу

бiткен єорын кѕрделi уклондар мен 3,4 ашады. Егерде ылдида№ы єор тiк бiткен

кѕнде соєыр оєпан 6,7 мен жёне квершлагп 7 арєылы ашылады. Кјмiр єабаты жер

бетiне жаєында№ан тЅсынан ауа ауыстыру ѕшiн штольня 1 не болмаса шурф 2

етедi. Штольнямен кен ашу ёдiстерi жер астында№ы транспорт жЅмысымен, жер

астыны» суын жер бетiне шы№ару iсiн ана №Ѕрлым же»iлдетедi. СССР-да штольня

ёдiсiмен Кѕзбастагы, Кавказда№ы жёне Іиыр-Шы№ыста№ы кјмiр орындарымен бiраз

рудалы кен орындары ашыл№ан.

1.8.5. Руда шы№ытын жер орынларды» ашын, дайындау ёдiстерiнi» ерекшелiгi.

Руда кенiшi металллды /темiс, мыс, єалайы, мырыш т.б./ мен металлсыз

/неметаллические/ /апатит, фосфорит, асбест, каомен т.б./.

1.19 Кенiшiн штольня арєыл ашу схемасы.

Атал№ан кен орындарыны» жаратылысы, тѕсi, формасы ёр тѕрлi болып,

кјбiнесе желiс не шолбал кјлемдi болып кездеседi. Шахтаны» кен алабасы

Ѕзынды№ы 1-2км болып этаждарма бјлiнедi. Тiке бiткен кен орнында№ы этаж

єоры ѕ»гiлерiмен блоєєа бјлiнедi. Этажды» биiктiгi ёдетте 60-80м болып

кейде бѕл параметрi /20-300м/ арасында јзгерiп тЅруы мѕмкiн. Блокты» шетi

восстающий /1.20сур/ ѕ»гiсiмен ше»берленедi. Жазыє /горизонталь/ бiткен кен

орны штректерiмен панельдерге бјлiнедi. Блок не долмаса панельдi»

алабасында кен єазу жЅмысы орындалады. Басты оєпандар ёдетте опырылу

зонасына» сырт кеннi» жатыс бѕиiр жа№ынан опыралу зонасынан 50-100м асырып

єондырылады. /1.21.сур/ Бѕл ёдiс єор№ау кен дiнгекiнде кен єорыны» єалуын

азайту маєсатымен жер бетiндегi тѕрлi єЅрылыс ѕйлердi опырылу зонасынан

сырт жерге орналастыру№а мѕмкiншiлiк тЅ№ызады. Кјлем мјлшерi шамалы жазыє

не кјлбей бiткен кен орындары ашєанда оєпандарды кен орнына» алшає, опырылу

зонасынан тыс жерден ѕ»гiлейдi. Кен орныны» мјлшерi мол болса єос оєпанды

орталыєта, мѕмкiншiлiгiнше шахта алабасынан тыс жерге орналастыру тырысады.

ІЅлама оєпандар кен орныны» iшiмен не болмаса кеннi» жатанды бетiндегi

жыныс арасынан ѕ»гiленедi /1.22сур/ ІЅлама оєпаннны» келешекте

деформацияланбауы ѕшiн оны кен орныны» єЅлау бЅрышы опырылу бурышымен те»

болмаса кен iшiнi» єЅлаума бЅрЅрышымен єатар јтедi /1.22,а сур/. Егерде

кеннi» єЅлау бЅрышы опырылу бурышынан артыє болса, єЅлама оєпандар опырылу

бЅрышымен єатар јтедi /1.22,б сур/. Сон№ы кезде, е»кi жёне тiк бiткен кен

iшiн єЅлама бЅрышы 18є дейiн конвейер єондыр№ылы єЅлама оєпандар мен ашып

кјтижелi кјрсеткiштерге не болып жатар.

Жер бетiнен 1000м деп тере» бiткен кен iшiне тѕйдектi ёдiстерiмен

ашып, ал№ашєы 1000-2000м терендiкке дейiн тiк оєпан ѕ»гiлер, ал одан тере»

жатєан кен iшiн соєыр оєпан арєылы ашады. /1.23суррет/. Транспорт

штректердi кен орныны» єалынды№ы 1-5м арасында болса сол кеннiп јн бойымен

/1.24, а сурет/, ал кеннi» єалынды№ы 5-50м болса кен бойынан 15-20м

тысшы№ап жыныс арасымен ѕ»гiленедi. /полевыми/. /1.24, б сур/. Егерде

кеннi» єалынды№ы 50м асса єос штрек бiреуi кен iшiмен, екiншiсi єоршауасы

жыныс арасынан /1.24, б, в сур/.

1.8.6. Оєпан тј»iрегiндегi аулалар камералар.

Шахта оєпанын /оєпандарын/ барлыє шахта ѕ»гiлерiмен жал№астырып,

єатнас жасатып тЅратын ѕ»гiлер жиынты№ын оєпан ј»iрiндегi аула атайдаь

/около ствольный двор/. Оєпан е»iрiндегi аула арєылы жер бетiне шахтыдан

кјтiрiлетiн жѕктi» бёрi јтедi жёне жеткiзелiш тЅрады. Сондыєтандаоєпан

тј»iрегiндегi аула маневр операция ларына єалайлы жасалады. Іызмет

камералары транспорт, шахтан су кетеру т.б. жЅмыс тындыру№а ы»№айлы болу№а

тиiстi. Ашушы ѕ»гiлердi» орнын танда№анда оєпан ј»iрiндегi ауанны» берiк

жыныс арасында оналастырудыє дурыс екенiн ескерген жен. Оєпан ј»iрiндегi

ауланы» жѕк јткiзу єаблеты шахтаны» кен јндiру мѕмкiншiлiгiмен сёйкес болуы

керек. Лаула iшiндегi рельс єЅлама профильдерi жылжу ба№ытымен санасып

та№айындалады.

Оєпан лауласыны» пiшiн ѕйлесiмi мындай факторлар№а байланысты:

оєпандарды» санымен јзера орналасу, Кетерушi ыдысты» ѕлгiсiне, ашушы

система№а ашылатын комiр єабаттарыны» оз ара орналасу тёртiбi, жер

бетiндегi темiр жол ооналасу тёрбiне. 1,25 суретте орталыєтан шы№атын єос

оєпан ауласы керсетiлген. Лаула iшiндегi камералар ез алдына та№айындал№ан

мiндетi бар жёне хаупсiздiк ереженiн тiлегiне сёйкес єЅрылади. Мысалы:

насосты, жер астында№ы электр подстанциясын єауырыт су басып єалма ѕшiн ѕш

ѕ»гi болуы керек / ходки/. Оны» бiрi су єѕбырыны» ходогi оєпан мен 7м

биiктiкте єосылады, ал езге екеѕi са» лаусыз / герметикалыє/ есiктермен

жабдыктал№ан алуа№а єосылады. Орталыє жер астында№ы электростанция мен бас

Страницы: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7